H απαγόρευση χρήσης βίας από δυνάμεις ασφαλείας...



Η περίπτωση της Αιθιοπίας.

 Στις 2 Οκτωβρίου του 2016, στο Bishoftu της περιοχής Oromia –μόλις σαράντα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πρωτεύουσας της Αιθιοπίας, Addis Ababa- πραγματοποιήθηκε το ετήσιο φεστιβάλ της φυλής Oromo – το επονομαζόμενο Irreecha


Η γιορτή αυτή έχει τις ρίζες της στην παράδοση των Oromo, και πραγματοποιείται κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Σεπτεμβρίου, ή την πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου. Η γιορτή διεξάγεται στον χώρο που βρίσκεται μεταξύ της περιοχής του τοπικού χαρακώματος και της λίμνης Hora. Προσελκύονται μαζικά πλήθη από όλες τις κοινότητες των Oromo, με σκοπό τον αποχαιρετισμό της εποχής των βροχών, και το καλωσόρισμα της εποχής του θερισμού. Με αφορμή τη συγκέντρωση αυτή, ενισχύονται η ενότητα και η αλληλεγγύη της εν λόγω εθνότητας, η οποία βρίσκεται διασκορπισμένη σε μεγάλη έκταση της χώρας. Ο συγκεκριμένος εορτασμός του 2016 εξελίχθηκε σε άτακτη φυγή των παρευρισκόμενων, και σε εν ψυχρώ δολοφονία πολλών μελών των κρατικών αρχών, με αποτέλεσμα να τεθεί το κράτος της Αιθιοπίας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης – μια κατάσταση που παρατάθηκε έως τον Αύγουστο του 2017.

Όπως και κατά τις προηγούμενες Κυβερνήσεις, έτσι και κατά την περίοδο διακυβέρνησης της Derg/Dergue (Επιτροπή), στη διάρκεια του στρατιωτικού πραξικοπήματος των ετών 1974-1991, η διεξαγωγή του Irreecha είχε απαγορευτεί. Από το 1991 και έπειτα, διακόπηκαν όλες οι σχετικές με τη διεξαγωγή του απαγορεύσεις, και ποτέ άλλοτε δεν εμφανίστηκαν σημαντικά ζητήματα ασφαλείας, αταξίας ή καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την πραγματοποίησή του – μέχρι το φεστιβάλ του 2016. Την 1η Δεκεμβρίου του 2016, η UNESCO συμπεριέλαβε το φεστιβάλ των Oromo και το παραδοσιακό σύστημα γερουσίας τους (Gadaa) στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity). Αυτή η προσθήκη, φυσικά, δεν παύει τις ποικίλες ανησυχίες, οι οποίες και πηγάζουν από τη σχετική αναφορά «Fuel on the Fire: Security Force Response to the 2016 Irreecha Cultural Festival» του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch).


Από τις αρχές της νέας χιλιετίας, το φεστιβάλ Irreecha άρχισε να λαμβάνει πολιτικοκοινωνικές διαστάσεις, με τη μεγιστοποίηση αυτών ανά τα χρόνια να στοχεύει όλο και περισσότερο κατά της Κυβέρνησης, των πολιτικών της, και του κυβερνώντος κόμματος EPRDF (Ethiopian Peoples Revolution Democratic Front). Αυτό παρατηρήθηκε από πολλούς τακτικούς συμμετέχοντες στο φεστιβάλ, και καταγράφηκε πολλάκις και ποικιλοτρόπως από μαρτυρίες στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch). Επίσης, δηλώνεται πως, λόγω του ότι οι σχέσεις μεταξύ των Oromo και του EPRDF, το οποίο βρίσκεται στην εξουσία από το τέλος του πραξικοπήματος στην Αιθιοπία έως και σήμερα, έχουν χειροτερέψει κατά τα τελευταία χρόνια -κυρίως μετά το 2005, όπως αναφέρεται στη σχετική αναφορά της Διεθνούς Αμνηστίας (Amnesty International)-, η παρουσία εθνικού στρατού και αστυνομίας έχει γίνει αισθητά εντονότερη. Σύμφωνα μάλιστα με άλλες μαρτυρίες, κατά τα προηγούμενα χρόνια τα μέλη της πολιτοφυλακής στο φεστιβάλ μιλούσαν τη γλώσσα της εθνότητας, και σπάνια ήταν οπλισμένα, και ακόμη σπανιότερα ο οπλισμός τους βρισκόταν εκτεθειμένος σε κοινή θέα – σε αντίθεση με τη χαρακτηριστική τους παρουσία κατά τη διεξαγωγή του Ireecha το 2016.

 

Τα γεγονότα που οδήγησαν αναπόφευκτα στην τραγωδία του Οκτωβρίου του 2016 βρίσκουν σύμμαχό τους αυτά που έλαβαν χώρα κατά τον αμέσως προηγούμενου χρόνο, το 2015. Τον Νοέμβριο του 2015 πραγματοποιήθηκαν έντονες διαδηλώσεις ως απάντηση στην επιθυμία της Κυβέρνησης για την περαιτέρω αστική επέκταση της πρωτεύουσας Addis Ababa – ένα δημοτικό πρόγραμμα που θα είχε ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό μεγάλου αριθμού αγροτών Oromo, οι οποίοι εργάζονται και ζουν στα περίχωρα της πρωτεύουσας, όπως συνέβη επανειλημμένα στο παρελθόν. Οι διαδηλώσεις σύντομα επεκτάθηκαν σε όλη την περιοχής της Oromia, κατηγορώντας την Κυβέρνηση και τις δυνάμεις ασφαλείας για εκτοπισμούς, εγκλήματα και ποικίλες θηριωδίες – όπως βιασμούς και κάθε είδους βασανιστήρια κατά του λαού. Τον Ιούλιο του 2016 εξαπλώθηκαν οι διαδηλώσεις και στην περιοχή Amhara.

 

Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων των ετών 2015 και 2016, οι δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν πάνω από 1000 διαδηλωτές, και φυλάκισαν δεκάδες χιλιάδες μαθητές, δασκάλους, μέλη της αντιπολίτευσης, ιατρικό προσωπικό, και όσους βοηθούσαν τους προαναφερθέντες. Τα περισσότερα μέλη του κόμματος της αντιπολίτευσης, του Κογκρέσου Φεντεραλιστών Oromo (OFCOromo Federalist Congress), κατηγορήθηκαν, φυλακίστηκαν, και κρατούνται ακόμη βάσει του αντι-τρομοκρατικού νόμου της χώρας. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Αιθιοπίας (Ethiopias Human Rights Comission) -μια οργάνωση, που χρηματοδοτείται από την Κυβέρνηση- έχει συντάξει δύο εκθέσεις για τις διαδηλώσεις μεταξύ του 2015 και του 2016. Κατά την ανάλυση του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch), οι εκθέσεις αυτές ούτε αμερόληπτες μοιάζουν, ούτε αποδεικνύουν την ανεξαρτησία που απαιτείται για να είναι αξιόπιστες οι εν λόγω έρευνες. Και οι δύο εκθέσεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η απάντηση των ομοσπονδιακών δυνάμεων ασφαλείας ήταν ανάλογη με τις απειλές που δέχθηκαν από τους διαδηλωτές.

 

Το πρωί της 2ας Οκτωβρίου οι εντάσεις ξεκίνησαν όταν μέλος του κόμματος OPDO, και συνδεδεμένο με την Κυβέρνηση, ανέβηκε στην κεντρική σκηνή, και δεν αρκέστηκε στο να ευλογήσει -ως συνήθως- το φεστιβάλ. Το πλήθος φάνηκε αρκετά εκνευρισμένο από τις δηλώσεις του πολιτικού άνδρα, και άρχισε να διαμαρτύρεται, καθώς εκείνος δεν είχε διάθεση να σταματήσει. Την επόμενη στιγμή ανέβηκε στη σκηνή κάποιος άλλος άνδρας, ο οποίος -αρπάζοντάς του το μικρόφωνο- ξέσπασε σε αντικυβερνητικές δηλώσεις, παρασύροντας μαζί του το πλήθος των παρευρισκομένων. Η άοπλη φρουρά ματαίως προσπάθησε να εμποδίσει τον κόσμο απ’ το να ανέβει στη σκηνή. Μέσα σε δευτερόλεπτα ακούστηκαν κρότοι πυροβολισμών, και ρίχτηκαν κατά του πλήθους δακρυγόνα, τα οποία πιθανότατα κανείς δεν είδε ξεκάθαρα από πού προήλθαν, παρότι φημολογείται πως ρίχτηκαν από ελικόπτερα. Το συγκεντρωμένο πλήθος πανικοβλήθηκε ακαριαία από του ήχους των πυροβολισμών, και τράπηκε σε άτακτη φυγή μέσα σε μεγάλες ποσότητες δακρυγόνων. Τότε ξέσπασαν και οι μαζικοί πυροβολισμοί. Όπως προαναφέρθηκε, ο χώρος διεξαγωγής είχε μόνο μία έξοδο, καθώς περιτριγυριζόταν από την τοπική λίμνη και το χαράκωμα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση του αριθμού τραυματιών και αποθανόντων.

 

Η ομοσπονδιακή Κυβέρνηση δήλωσε μόνο 55-56 θανάτους -και αυτοί λόγω της φυγής εν πανικώ-, ενώ η αντίσταση αναφέρει περίπου 680 καταγεγραμμένα θύματα από πυροβολισμούς και χτυπήματα, καθότι πλείστοι τυφλώθηκαν απ’ τη χρήση δακρυγόνων, και οι πτώσεις και τα ποδοπατήματα οδήγησαν πολλούς στον θάνατο. Κλινικές που παρέλαβαν θύματα, επιβεβαιώνουν τους αριθμούς που υποστηρίζει η αντίσταση, και μάλιστα τους παρουσιάζουν πιο διογκωμένους, καθώς πιστεύεται πως σκοτώθηκαν περίπου 1200 άτομα, χωρίς κανείς να μπορεί να απαντήσει με ακρίβεια σχετικά με τον πραγματικό αριθμό των θυμάτων. Η τοπική αστυνομία συνέβαλε σ’ αυτά ενεργά. Την επόμενη ημέρα, οι αρχές απομάκρυναν πολλά πτώματα που είχαν μεταφερθεί στο τοπικό νοσοκομείο, ανάμεσά τους και παιδιά.

Οι προσχεδιασμένες συλλήψεις των παρευρισκόμενων συνεχίζονται, όπως επίσης και οι -ειρηνικές ή βίαιες- διαδηλώσεις κατά της Κυβέρνησης. Λίγες μέρες μετά, η Κυβέρνηση θέτει το κράτος της Αιθιοπίας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Η πρόσβαση στο διαδίκτυο δυσχεραίνεται, και ο τύπος φιμώνεται.


Εξετάζοντας την περίπτωση της Αιθιοπίας, προκύπτει ένα ζήτημα νομικού ενδιαφέροντος – αυτό της Απαγόρευσης Χρήσης Βίας. Οι πρώτες προσπάθειες για την Απαγόρευση Χρήσης Βίας εντοπίζονται κατά την πρώτη διάσκεψη της Χάγης το 1899 μέσω τριών Συμβάσεων, οι οποίες και αναπτύχθηκαν περαιτέρω κατά τη δεύτερη διάσκεψη της Χάγης, που ακολούθησε το 1907. Το 1924, στο πρώτο άρθρο του «Περί ειρηνικής διευθετήσεως των διεθνών διαφορών Πρωτοκόλλου της Κοινωνίας των εθνών» δίδεται ο ορισμός του επιτιθέμενου κράτους, και ό,τι επακολουθεί τη δράση του δια της χρήσης βίας. Σε αυτή την επεξήγηση βασίστηκαν Συνθήκες όπως του Locarno και των Παρισίων, αλλά και το Σύμφωνο Kellog-Briand. Βάσει του Συμφώνου αυτού, το 1946 καταδικάστηκε η ναζιστική Γερμανία για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που είχε διαπράξει κατά τα προηγούμενα έτη. Εν τέλει, η ύψιστη διατύπωση της Απαγόρευσης Χρήσης Βίας σε διακρατικό επίπεδο περιλαμβάνεται στο άρθρο 2 της παραγράφου 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Όμως, οι ερμηνείες της Βίας ποικίλλουν, και πιθανότατα θα συνεχίσουν δίχως τέλος τη διαμάχη τους, ενώ πλείστες Διακηρύξεις προσπάθησαν και προσπαθούν να διευθετήσουν τα ζητήματα αυτά. Στην περίπτωση, ωστόσο, της χρήσης ένοπλης βίας στο εσωτερικό ενός κράτους -όπως στην Αιθιοπία-, κάτι εντελώς διαφορετικό από τη διακρατική βία, σε πρώτο στάδιο δεν τίθεται θέμα διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας, αλλά θέμα καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε τέτοια ενδοκρατικά ζητήματα είναι που αυξάνεται η περιπλοκότητα των υποθέσεων, και περιορίζεται η δράση της διεθνούς κοινότητας κυρίως λόγω κρατικής κυριαρχίας, όπως ορίζεται και στο άρθρο 2 της παραγράφου 7 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Την ερμηνεία της ενδοκρατικής ένοπλης χρήσης βίας από το κράτος κατά των πολιτών διαφωτίζει το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών (OHCHR – UN Human Rights Office of the High Commissioner) με τις Βασικές Αρχές του Ο.Η.Ε. για τη Χρήση Δύναμης και Πυροβόλων Όπλων από Αξιωματούχους Επιβολής του Νόμου (Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials).

Ειδικότερα, όπως ορίζεται σχετικά από το OHCHR, η μοναδική περίπτωση κατά την οποία μπορεί να επιτραπεί η χρήση ένοπλης βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας είναι εκείνη κατά την οποία χρίζει άμεσης υπεράσπισης η σωματική ακεραιότητα των αστυνομικών ή άλλων κατά «επικείμενων απειλών θανάτου ή σοβαρών τραυματισμών». Στην περίπτωση αυτή, όμως, οφείλει ο δρων να προκαλέσει τη μικρότερη δυνατή ζημία, να σεβαστεί στο έπακρο το αναφαίρετο φυσικό δικαίωμα στη ζωή του εκάστοτε ανθρώπου, να καλέσει άμεση βοήθεια σε περίπτωση τραυματισμού, να μην εγκαταλείψει τον τραυματία, να ενημερώσει ο ίδιος ή ο εκάστοτε αρμόδιος τα συγγενικά πρόσωπα του θανόντος, και να αναφέρει αμέσως την επίθεση, τον τραυματισμό ή και τον επικείμενο θάνατο. Απαγορεύεται ρητά η χρήση ένοπλης βίας με την αιτιότητα κοινωνικής αστάθειας ή κάποιας δημόσιας έκτακτης ανάγκης, βάσει της όγδοης εν λόγω Αρχής – μια Αρχή, που σύμφωνα με το HRW, καταπατήθηκε από την Κυβέρνηση της Αιθιοπίας. Η χρήση των οπλικών συστημάτων στην παραπάνω περίπτωση ένοπλης βίας φυσικά και συναντά επιπλέον περιορισμούς – όπως αυτός της καταγραφής των όπλων που παρέχονται στους αξιωματούχους, αυτός της χρήσης τους μόνο για την αποφυγή κάποιας μεγαλύτερης βλάβης, και ούτω καθ’ εξής.

Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δήλωσε ότι η χρήση πυροβόλων όπλων σε απάντηση των αντικυβερνητικών δράσεων παραβιάζει τις προαναφερθείσες Βασικές Αρχές του Ο.Η.Ε., και ανησυχεί ότι η ίδια τακτική θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται. Συγκεκριμένα, το HRW τονίζει πως επικείμενες είναι οι αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες μετά από αυτό το κυβερνητικό ξέσπασμα βίας κατά άοπλων πολιτών χωρίς αιτία. Καλείται, λοιπόν, η Κυβέρνηση να διαχειριστεί την κατάσταση αυτή, υιοθετώντας μια πιο ήπια προσέγγιση – αυτή τη φορά με σκοπό την ελαχιστοποίηση της εμφάνισης της βίας. Οι δυνάμεις ασφαλείας, δε, οφείλουν να διατηρήσουν μια πιο ανθεκτική στάση απέναντι στις πιθανές ύβρεις με τις οποίες ίσως βρεθούν αντιμέτωπες, και η ομοσπονδιακή Κυβέρνηση -κατά κύριο λόγο- θα ήταν θεμιτό και σοφό να σκεφτεί σοβαρά την περίπτωση της μείωσης των σωμάτων και δυνάμεων ασφαλείας που θα αναμειχθούν στο φεστιβάλ αυτό. «Η καταστροφική και δυσανάλογη χρήση βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας δεν πρέπει να επαναληφθεί φέτος», δήλωσε ο Felix Horne, ανώτατος ερευνητής του Human Rights Watch για την Αφρική. «Με τις επίπονες διαμαρτυρίες που δεν έχουν ακόμη απαντηθεί, το φετινό Irreecha θα μπορούσε να είναι γεμάτο εντάσεις. Η Κυβέρνηση και οι δυνάμεις ασφαλείας πρέπει να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα πριν και κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, για να προστατεύσουν την ανθρώπινη ζωή, και να εξαλείψουν τις εντάσεις».

Από αυτή την έκθεση του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πηγάζουν ευθείες κατηγορίες κατά της Κυβέρνησης της Αιθιοπίας για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρακτικές όπως η υπό εξέταση, έχουν και αντανακλαστικές συνέπειες στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, όπως συνέβη και μεταπολεμικά στην περίπτωση της κατηγορίας πάλι κατά της Αιθιοπίας για καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων το 1977, έπειτα από σχετική δήλωση του Cyrus Vance, Αμερικανού δικηγόρου και επιφανούς πολιτικού άνδρα της αμερικανικής Κυβέρνησης, υπό την ηγεσία του Προέδρου Jimmy Carter. Η δήλωση αυτή επισημοποίησε τη ρήξη μεταξύ Η.Π.Α. και Αιθιοπίας, εκ των οποίων η τελευταία απομάκρυνε όλες τις αμερικανικές βάσεις από το έδαφός της, ως αντίδραση. 

Έτσι, η Αιθιοπία βρέθηκε ξαφνικά χωρίς οπλικές προμήθειες και, έπειτα από την τότε αρνητική προτίμηση της Ε.Σ.Σ.Δ. προς το κράτος αυτό, στο εσωτερικό του ξέσπασαν αναταραχές, από τις οποίες προέκυψαν διαμάχες που βασανίζουν έως και σήμερα τον λαό της χώρας.

Κορίνα Μανιάκα   powerpolitics.eu

Πηγές:
  1. Lowman, E. (2017). HRW details abuses by Ethiopia security forces at festival. http://www.jurist.org/paperchase/2017/09/hrw-details-abuses-by-ethiopia-security-forces-at-festival.php
  2. Ohchr.org. (2017). Basic Principles on the Use of Force and Firearms. http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/UseOfForceAndFirearms.aspx
  3. Cosgrove, J. (2017). UN urges Ethiopia to end violence against peaceful protesters. http://www.jurist.org/paperchase/2016/10/un-urges-ethiopian-authorities-to-end-violence-against-peaceful-protesters.php
  4. Jarvi,G. (2017). Ethiopia declares national state of emergency. http://www.jurist.org/paperchase/2016/10/ethiopia-declares-national-state-of-emergency.php
  5. Human Rights Watch. (2017). Ethiopia. https://www.hrw.org/africa/ethiopia
  6. Human Rights Watch (2017). «Fuel on the Fire» Security Force Response to the 2016 Irreecha Cultural Festival. https://www.hrw.org/sites/default/files/report_pdf/ethiopia0917_web.pdf 
  7. Human Rights Watch. (2017). Suppressing Dissent. https://www.hrw.org/report/2005/05/09/suppressing-dissent/human-rights-abuses-and-political-repression-ethiopias-oromia
  8. Begna, L. (2017). Irreecha 2016: An eyewitness account of what (actually) happened. https://www.opride.com/2017/09/19/irreecha-2016-went-wrong/
  9. Shaban, A. (2017). Ethiopia state says no armed deployment for 2017 Irreecha festival. http://www.africanews.com/2017/09/22/ethiopia-state-says-no-armed-deployment-for-2017-irreecha-festival/ 
  10. Shaban, A. (2017). Ethiopia govt must avoid repeat of deadly chaos at Irreecha festival. http://www.africanews.com/2017/09/20/ethiopia-govt-must-avoid-repeat-of-deadly-chaos-at-irreecha-festival-hrw/
  11. BBC (2017). Ethiopia profile – Timeline. http://www.bbc.com/news/world-africa-13351397
  12. Δελημάτσης, Κ. (2017). Το διεθνές δίκαιο και η χρήση της ένοπλης δύναμης/ βίας.  https://curia.gr/todiethnesdikaiokaiixrisitisenoplisdinamisvias
  13. Aljazeera. (2017). Ethiopians gather for festival marred by bloodshed.  http://www.aljazeera.com/news/2017/09/ethiopians-gather-festival-marred-bloodshed-170930100607062.html
  14. Γεωργούλης, Σ. και Χουλιαράς, Α. (n.d.). Κράτη και Εθνότητες στο κέρας της Αφρικής: Προβλήματα, προοπτικές και σχέσεις με την Ελλάδα. Εκδόσεις ΓΝΩΣΗ.